Femur Başı Epifiz Kayması (FBEK)

Uyluk kemiğinin kalça eklemini oluşturan en uç kısmında, daha çok genç erişkinlik döneminde ortaya çıkan bir sorundur. Erkeklerde daha sık görülmektedir. Femur başı ve uyluk kemiğinin büyüme plağı bölgesinden kayması/kırılmasıyla ortaya çıkar. Aslen büyüme plağının kırılması olsa da çoğu zaman altta yatan ciddi bir travma yoktur. Ortaya çıkan bu kayma sonrası femur başı pelvik yuvanın içinde kalırken, uyluk kemiğinin diğer kısmı yer değiştirir.

FBEK’nın neden ortaya çıktığı net anlaşılamamıştır. Birçok faktörün femur uç kısmındaki büyüme plağında zayıflamaya neden olduğu ve bu bölgenin kırılganlığını arttırdığı düşünülmektedir. Bu faktörlerin başında obezite gelmektedir. Son yıllarda çocukluk çağındaki obezite sıklığı artış göstermektedir. Bu artışa paralel olarak FBEK sayısı da artmaktadır. Bunun yanında bazı endokrinolojik hastalıklar (tiroid bezi hastalıkları, büyüme hormonu tedavisi, renal osteodistrofi) FBEK ile ilişkili olabilir.

Hastalar genelde kalça, uyluk ya da diz önüne yayılan ağrı şikayeti ile doktora başvurur. Birçok hastada sadece diz önüne yayılan ağrının olduğu ve bu hastalarda tanının geciktiği görülmektedir. Bu çocuklar diz ağrısı nedeniyle farklı doktorlar tarafından değerlendirilmekte; dize yönelik röntgen ve manyetik rozanans görüntülemeler( MRG) elde edilmekte ve tüm bu süreç boyunca tanıda gecikmeler yaşanmaktadır. Hastalardaki ağrı şikayeti femur başının kayma miktarı ve bu kaymanın ne kadar süre içinde olduğuna göre değişmektedir. Ani kaymanın görüldüğü hastalar şiddetli ağrıdan ve yürüyememeden şikayet ederken, kronik bir süreç sonucu kayma görülen hastalar aksayarak da olsa yürüyebilir ve ağrı şikayetleri daha az olur. Yürüyebilen hastaların çoğu zaman ayaklarının dışa dönük olarak yürüdüğü gözlenir. Dikkatli bir muayene tanıdan şüphelenmek için yeterlidir.

FBEK tanısı için kalça ekleminin direk grafi ile değerlendirilmesi çoğu zaman yeterlidir. Arada kalınan şüpheli hastalarda kalçayı MRG ile değerlendirmek gerekebilir.

FBEK tanısı alan hastanın ilgili tarafta kalça üstüne yük vermemesi ve bunun için koltuk değneği ya da yürüteç gibi bir yardımcı cihaz kullanması gerekmektedir.

Tedavide amaç femur başının daha fazla kaymasını engellemek, şiddetli kayması olan hastalarda, gerektiğinde femur başını eski yerine yerleştirmektir. Femur başındaki kaymanın engellenmesi kalça eklemine femur başını stabilize eden bir ya da iki adet vida yerleştirilmesi ile mümkün olur. Femur başını eski yerine yerleştirmek daha büyük ve komplikasyonlara açık bir cerrahinin yapılmasını gerektirir. Bu tedavi alternatiflerinin doktor ve hasta ailesi arasında ayrıntılı konuşulması gerekmektedir.

Erken yaşlarda ya da farklı endokrinolojik hastalıklarla birlikte görülen FBEK’larda bilateral (her iki tarafta) hastalık gelişme riski yüksektir. Bu nedenle hastaların bir kısmında femur başında kayma olan taraf ameliyat edilir iken, karşı normal tarafta da olası bir kaymayı engelleyici vidalama işlemi yapılır.

FBEK’nın en önemli iki komplikasyonu femur başı osteonekrozu ve kondrolizisidir. Osteonekroz femur başının kanlanmasının bozulması ve başın bir kısmında ya da tümünde buna bağlı şekil bozukluklarıyla seyreden bir süreçtir. Kondrolizde ise femur başınının kıkırdak kısmının diffüz kaybı söz konusudur. Her iki durum da kalça ekleminde ağrı ve kareket kısıtlılığı ile seyreder ve uzun dönemde kalça ekleminde artrit ile sonuçlanabilir.

FBEK tanı ve tedavisi aciliyet gerektiren, uygun yöntemle hızlı bir şekilde tedavi edilmediğinde kalça ekleminde kalıcı hasarlara neden olabilecek bir hastalıktır.